به گزارش حساب من سابقه استفاده از خدمات کارت های بانکی فقط به قرن بیستم مربوط نمی‌شود، در اواخر قرن نوزدهم تا دهه ٣٠ میلادی، از سکه‌های شارژی و موارد مشابه استفاده می‌شد که ماده اولیه آنها سلولید (نوعی پلاستیک)، مس، آلومینیوم، استیل و انواع دیگر فلزهای سفیدرنگ بود. هر سکه شارژی معمول یک سوراخ کوچک داشت تا به آسانی در حلقه کلید فرد آویزان شود. این سکه‌ها اصولا به مشتریانی داده می‌شد که حساب‌های شارژی در فروشگاه‌های بزرگ، هتل‌ها و… داشتند. پلاک شارژ نیز در ‌سال ١٩٢٨ ساخته شد و درحقیقت پدر کارت‌های اعتباری امروز محسوب می‌شود که تا دهه ۵٠میلادی مورد استفاده بود. به این پلاک فلزی برگه‌ای متصل بود که امضای فرد روی آن بود.سکه‌های شارژی به آسانی دزدیده یا کپی می‌شدند. اما نخستین‌بار شرکت «وسترن یونیون» بود که در‌ سال ١٩٢١ میلادی اقدام به صدور کارت‌های شارژی کرد. از آن زمان به بعد شارژ روی کاغذ چاپ می‌شد. در ‌سال ١٩٣٨ میلادی چند شرکت کارت‌های یکدیگر را قبول می‌کردند و در دهه ۴٠ میلادی نیز شرکت‌های نفتی آمریکا از آن برای فروش سوخت و محصولات نفتی به صاحبان خودرو‌ها استفاده می‌کردند.

ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که همه‌چیز به‌سمت دیجیتالی‌شدن پیش می‌رود؛ پول نیز از این قاعده مستثنی نیست و همراه با پیشرفت فناوری، هر روز راه‌های بیشتری برای پرداخت ایجاد می‌شود. مدت‌هاست که پرداخت نقدی دیگر آن جلوه همیشگی خود را ندارد. زیرا علاوه بر آن‌که پول فضای فیزیکی اشغال می‌کند؛ حمل آن پر خطر است و عامل انتقال بسیاری از میکروب‌هاست. در مقابل شیوه‌های پرداخت جایگزینی وجود دارند که البته بسیار مناسب زندگی امروزی هستند. پرداخت با کارت، یکی از این روش‌هاست که چندان هم قدیمی نیست. چنین روشی به‌خصوص در کشورهای درحال توسعه بسیار محبوب است و رواج بسیار زیادی دارد. زیرا علاوه بر آن‌که خطرات گفته شده را ندارد، برای افراد کم‌سواد یا بدون دسترسی به خدمات بانکی هم بسیار مناسب است. در ایران نیز چند دهه است که کارت‌های الکترونیکی رواج یافته‌اند. با این وجود تنوع محصولات کارتی بسیار اندک است و البته قابلیت‌های محدودی هم دارد.

به‌عنوان مثال هنوز زیربنای ورود کارت‌های اعتباری در ایران وجود ندارد یا کیف‌پول الکترونیکی در ایران بسیار نوپاست. درحالی‌که این نوع کارت‌ها در اروپا و آمریکا قدمت بیشتری دارند. علاوه بر آن کارت‌ها قابلیت‌های متعددی دارند. به همین منظور در این گزارش به انواع محصول‌های کارت بانکی و شیوه دریافت کارمزد آنها می‌پردازیم.

وام ماهیانه با کارت شارژی

در ابتدا باید کارت را تعریف کنیم؛ کارت‌پرداخت، کارت‌پلاستیکی ای است که صاحب آن بتواند با کمک آن خرید کند و البته خرده‌فروشان یا به عبارتی صاحبان مغازه‌ها و فروشگاه‌ها در ازای پول آن را قبول کنند. به‌طور معمول کارت‌پرداخت به‌طور الکترونیکی به یک حساب یا حساب‌هایی وابسته است. این حساب‌ها سپرده، وام یا حساب‌اعتباری هستند. کارت‌های پرداختی را می‌توان براساس ویژگی‌های هر کارت دسته‌بندی کرد.یکی از این نوع کارت‌ها که امکان دست و دلبازی در خرید را به مشتری می‌دهد، کارت‌های شارژی است. ویژگی‌های کارت‌شارژی، آن است که صاحبش باید تراز کامل مبلغ حساب را به‌طور ماهانه پرداخت کند. درحقیقت این نوعی وام کوتاه‌مدت محسوب می‌شود که خریدهای صاحبش را پوشش می‌دهد. بازه بازپرداخت این وام معمولا از زمان خرید و تاریخ صدور آن معمولا ۵۵روز است. نرخ سود معمولا در کارت‌های شارژی محاسبه نمی‌شود و محدودیتی برای مبلغ کل شارژ کارت در نظر گرفته نمی‌شود. البته پرداخت قسطی (یا عدم‌پرداخت) بدهی به صدور هشدار پرداخت دیرهنگام منجر می‌شود و احتمالا در تراکنش‌های آتی و لغو کارت تأثیرگذار خواهد بود.

بخرید و بعدا تسویه کنید

در نوع دیگری از این مزایا جهت کارت‌اعتباری، مرجع صادر‌کننده یک خط اعتباری برای صاحب کارت افتتاح می‌کند که براساس آن فرد می‌تواند برای انجام خرید در خرده‌فروشی یا دریافت وجه‌نقد از کارت استفاده کند. اغلب کارت‌های اعتباری توسط بانک‌های محلی یا موسسات اعتباری صادر می‌شوند، اما برخی موسسات مالی غیربانکی نیز این نوع کارت را به‌طور مستقیم عرضه می‌کنند. برخلاف کارت‌های شارژی که صاحب آن باید تراز کامل هر ماه را کامل پرداخت کند، این نوع کارت به صاحبش اجازه می‌دهد تا در ازای دریافت سود خط اعتبار خود را تجدید کند. بسیاری از کارت‌های اعتباری برای پرداخت وجه نقد از خودپرداز در حالتی استفاده می‌شوند که حساب فرد خالی است. اما به وسیله اعتبار خود، پولی را از خودپرداز دریافت می‌کند که بعدا باید آن را به بانک بازپرداخت کند یا به‌نوعی پول خود را پیش از ورود به حساب خرج کند.

کارت نقدی، جایگزینی برای چک

در کارت نقدی (که به نام کارت بانکی یا چک کارت نیز مشهور است) صاحب کارت خرید‌هایی را براساس مانده خود در حساب‌بانکی‌اش یا بازمانده تراز کارتش انجام می‌دهد. در بسیاری از موارد کارت‌ها برای استفاده اینترنتی صرف طراحی شده‌اند که در این حالت هیچ کارت فیزیکی وجود ندارد.

استفاده از کارت‌های نقدی در بسیاری از کشورها گسترده است و جایگزین چک و در بسیاری از موارد تراکنش‌های نقدی کلان شده است. این نوع کارت هم مانند کارت‌های اعتباری به‌طور گسترده در خریدهای تلفنی و اینترنتی استفاده می‌شود، اما برخلاف کارت‌های اعتباری از سرمایه موجود در حساب فرد استفاده می‌کنند.

کارت خودپرداز

این نوع کارت قابلیت استفاده در خودپرداز را دارد که در ایران هم مرسوم است. این کارت‌ها را می‌توان برای انجام تراکنش‌هایی مانند سپرده‌گذاری، دریافت وجه‌نقد، دریافت اطلاعات حساب و خدمات دیگر به‌کار برد. البته استفاده از کارت‌های اعتباری برای دریافت وجه‌نقد در خودپرداز با تراکنش‌هایی که با POS (دستگاه‌کارتخوان فروشگاهی) انجام می‌شود، متفاوت است. زیرا در کارتخوان‌های فروشگاهی از خدمات ارایه شده کارمزد دریافت می‌شود. همچنین کارت‌های شارژی و اختصاصی را نمی‌توان به‌عنوان کارت خودپرداز استفاده کرد، اما اغلب کارت‌های نقدی و اعتباری این قابلیت را دارند.

کارت‌هایی بی‌نام اما با ارزش ذخیره شده

در این محصول بانکی، ارزش پول در کارت ذخیره شده است نه در حساب‌های بانکی و با کارت‌های از پیش پرداخته (که در آن وجه‌نقد در حساب سپرده‌گذاری می‌شود) متفاوت است. این نوع کارت‌ها «ارزش ذخیره‌شده» نامیده می‌شوند. یکی از تمایزات اصلی میان کارت با ارزش ذخیره شده و کارت از پیش پرداخته آن است که نوع دوم معمولا به نام فرد صادر می‌شود، اما کارت‌های ارزش ذخیره‌شده بی‌نام هستند.

اصطلاح «ارزش ذخیره‌شده» به آن معناست که سرمایه یا اطلاعات به‌طور فیزیکی در کارت انباشته شده است. در کارت‌های از پیش پرداخته اطلاعات در رایانه‌های شرکت صادرکننده موجود است. ارزش همراه‌کارت در نوارهای مغناطیسی که در کارت تعبیه‌شده، قابل دسترسی است.

کارت‌های ناوگانی برای جلوگیری از کلاهبرداری

کارت‌های ناوگانی به‌عنوان یک کارت پرداختی برای خرید بنزین، گازوییل و سایرسوخت‌ها در پمپ‌بنزین به کار می‌رود. از چنین کارت‌هایی می‌توان برای پرداخت هزینه‌های نگهداری خودرو و… نیز استفاده کرد. استفاده از این نوع کارت همچنین نیاز به حمل‌کردن وجه‌نقد را از بین می‌برد. بنابراین سطح امنیت رانندگان را افزایش می‌دهد. حذف وجه‌نقد همچنین از تراکنش‌های کلاهبردارانه‌ای که در حق مدیران یا صاحبان ناوگان انجام می‌شود، جلوگیری می‌کند.

کارت‌های هدیه

کارت‌های هدیه مبلغ معینی وجه‌نقد در خود جای داده‌اند و توسط خرده‌فروشان یا بانک‌ها به‌عنوان یک هدیه غیرنقدی یا جایگزین صادر می‌شوند. این کارت‌ها در آمریکا بسیار محبوب است و در ‌سال ٢٠٠۶ میلادی دومین هدیه پرطرفدار محسوب می‌شد که اغلب مصرف‌کنندگان آن زنان هستند. در ٢٠١٢میلادی حدود ۵٠‌درصد مصرف‌کنندگان آمریکایی یک کارت‌هدیه را برای فرد دیگری در فصل عید خریده‌اند. در ٢٠٠٩میلادی، در کانادا ١,٨‌میلیارد دلار و در انگلیس حدود ٣‌میلیارد دلار صرف خرید کارت‌های هدیه شده است.

کارت انباشت یا اسکریپ (SCRIP)

کارت‌های «اسکریپ» نوعی کوپن خرید هستند که تا حدودی جایگزین مناقصه و مزایده‌های قانونی محسوب می‌شوند و اغلب‌اوقات به‌صورت اعتبار ارایه می‌شوند. این نوع کارت به‌عنوان پرداخت شرکت به کارمندانش مورد استفاده قرار می‌گیرد و همچنین ابزاری برای تجارت‌محلی در مواردی است که وجه رایج معمول موجود نیست. مانند پایگاه‌های نظامی، کشتی‌ها یا کشورهای اشغال شده در زمان جنگ. بلیت‌های مدت‌دار مترو انواع مختلفی از کارت‌های «انباشت» محسوب می‌شوند.

سیستم کیف‌پول هوشمند

در این ابزار الکترونیکی همانند کارت‌های ذخیره، ارزش در تراشه کارت ذخیره می‌شود و نه در یک حساب بانکی بنابراین دستگاه خودپرداز بدون ارتباط با شبکه، کارت را قبول می‌کند. این نوع سیستم کارت از میانه ١٩٩٠ میلادی در سراسر اروپا ازجمله آلمان، اتریش، هلند، بلژیک، سوییس و فرانسه درحال اجراست. در اتریش و آلمان تمام کارت‌ها اکنون شامل کیف‌پول‌های الکترونیک نیز می‌شوند.

کارت‌های نقدی از پیش پرداخته

این نوع کارت‌های نقدی که قابلیت واریز وجه‌نقد به آنها نیز وجود دارد، برای طیف وسیعی از مشتریان بانکی جذاب هستند. بازار اولیه برای کارت‌های از پیش پرداخته، جمعیت محروم از خدمات بانکی یعنی افرادی که از خدمات بانک‌ها یا موسسات اعتباری برای تراکنش‌های مالی استفاده نمی‌کنند، هستند که دلیل اصلی آن رتبه اعتباری ضعیف آنهاست. مزیت کارت‌های نقدی از پیش پرداخته علاوه بر آن‌که ایمن‌تر است، کاربرد جهانی دارد و صاحبان آن دیگر نگران پرداخت صورتحساب کارت اعتباری یا مقروض شدن نیستند. درواقع هر فرد بالای ١٨‌سال می‌تواند این کارت را دریافت کند.

 کارت‌های نقدی به سود مشتری

کارمزد تبادل اصطلاحی است که در صنعت کارت‌های پرداختی برای توصیف کارمزدی به کار می‌رود که بانک‌ها برای قبول تراکنش‌های مبتنی‌بر کارت دریافت می‌کنند. معمولا این هزینه را بانکی که تراکنش را انجام می‌دهد، دریافت می‌کند. در تراکنش‌های اعتباری یا نقدی، بانک مبلغ تراکنش فرد را دریافت می‌کند و پس از کسر کارمزد تبادل و کارمزد اضافی (که به بانک صادر‌کننده تعلق دارد)، باقیمانده وجه را به حساب فروشنده واریز می‌کند. اما کارمزد دریافت وجه‌نقد از خودپردازها به بانک صادرکننده کارت واریز می‌شود. در برخی کشورها بانک‌ها برای تراکنش‌های کارت‌نقدی نیز هزینه کمی دریافت می‌کنند. در برخی دیگر مانند انگلیس خرده‌فروشان تمام هزینه‌ها را متقبل می‌شوند و از مشتری هیچ هزینه‌ای دریافت نمی‌شود. براین اساس افراد بسیاری به‌طور مداوم از کارت‌های نقدی برای تمام تراکنش‌ها، هرچند کوچک استفاده می‌کنند. البته برخی خرده‌فروشان کوچک از پذیرفتن کارت برای تراکنش‌های ناچیز خودداری می‌کنند زیرا کارمزد تراکنش سود آنان در فروش را کاهش می‌دهد و به این ترتیب تراکنش برای خرده‌فروش غیراقتصادی و بدون سود خواهد بود.این کارمزدها توسط شبکه‌های کارت اعتباری تعیین می‌شوند و مهم‌ترین بخش از کارمزدهای مختلفی هستند که خرده‌فروشان برای قبول مزیت کارت اعتباری پرداخت می‌کنند. حجم این کارمزدها بالغ بر ٧٠ تا ٩٠‌درصد کل کارمزدها می‌شود هرچند خرده‌فروشان بزرگتر کارمزد کمتری پرداخت می‌کنند.

کارتی برای مشتریان وفادار

در مقابل، کارت‌های اعتباری قابلیت ارایه برنامه وفاداری دارند که در آن به هر خرید امتیازی تعلق می‌گیرد که به‌صورت پاداش یا کالا به مشتری اعطا می‌شود. درحال‌حاضر تحقیقاتی برای بررسی رقابت میان شبکه‌های کارتی درحال انجام است که پاداش‌ها و امتیازات سخاوتمندانه‌ای به مشتریان می‌دهند و به این ترتیب به افزایش قیمت میان فروشندگان منجر می‌شود. درحقیقت آنها با این رفتار به نوعی رفاه اجتماعی و توزیع آن را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند.در صورت خرید از یک خرده‌فروش، فروشگاه نیز باید‌ درصد کمی از مبلغ خرید مشتری (حدود ٢درصد) را به بانک صادر‌کننده کارت بپردازد. اما در تراکنش‌های آنلاین فروشنده به ازای هر تراکنش حدود ١٠ سنت یا کمتر به بانک کارمزد می‌دهد. البته در خارج از ایران بانک‌ها و موسسات اعتباری ترجیح می‌دهند افراد برای خرید از کارت اعتباری استفاده کنند، زیرا به ازای هر دلاری که مشتری هزینه می‌کند، آنها ٢‌درصد کارمزد دریافت می‌کنند. از سوی دیگر خرده‌فروشان کارت‌های نقدی را ترجیح می‌دهند زیرا از زیر بار هزینه‌ای سنگین (پرداخت کارمزد) خارج می‌شوند.