به زبان عادی، طرح صنعتی معمولا” به شکل و ظاهر کلی یک محصول اشاره دارد. به طور مثال یک مبل زمانی یک طرح صنعتی خوب است که برای نشستن راحت و شکل ظاهری آن برای ما خوشایند باشد. برای کسب و کارها، طراحی یک محصول بطور کلی به معنی توسعه ویژگیهای زیبائی شناختی و عملکردی محصول با توجه به مسائلی چون باب بازار بودن محصول، هزینه تولید یا سهولت حمل و نقل، انبارداری، ارگونومی، تعمیر و نگهداری و … آن است. با این حال، از دیدگاه قانون مالکیت معنوی، یک طرح صنعتی فقط به جوانب زیبائی شناختی و تزئینی یک محصول اشاره می کند. به عبارت دیگر، طرح صنعتی فقط به ظاهر یک مبل اشاره می کند.علیرغم اینکه طرح محصول ممکن است ویژگیهای فنی یا عملکردی داشته باشد، طرحهای صنعتی بعنوان یکی از مقوله های قانون مالکیت معنوی، فقط به ماهیت زیبائی شناختی یک محصول تمام شده اشاره دارد که از ابعاد فنی یا عملکردی آن جدا هستند. طرح صنعتی برای طیف وسیعی از محصولات صنعتی، پوشاک و صنایع دستی، از ابزارهای فنی و پزشکی گرفته تا ساعت، جواهرات و سایر اقلام لوکس؛ از محصولات خانگی، اسباب بازی، مبلمان و لوازم برقی گرفته تا اتومبیل و سازه های معماری، از طرح منسوجات تا لوازم ورزشی را دربرمی گیرد. طرح صنعتی در ارتباط با بسته بندی، ظروف و ظاهر محصولات نیز اهمیت دارد.در قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری، مصوب ۱۳۸۶، در تعریف طرح صنعتی، آمده است: “هرگونه ترکیب خطوط یارنگها و هرگونه شکل سه‌بعدی با خطوط‌، رنگها و یا بدون آن‌، به‌گونه‌ای که ترکیب یا شکل یک فرآورده صنعتی یا محصولی از صنایع دستی را تغییر دهد، طرح صنعتی است‌. در یک طرح صنعتی تنها دسترسی به یک نتیجه فنی بدون تغییر ظاهری مشمول حمایت از این قانون نمی‌باشد.”همچنین در این قانون در مورد شرایطی که یک طرح صنعتی برای ثبت لازم دارد آمده است: “طرح صنعتی زمانی قابل ثبت است که جدید و یا اصیل باشد. طرح صنعتی زمانی جدیـد است که ازطریق انتشار به طور محسـوس و یا از طریق استفاده به هر نحو دیگر قـبل از تاریخ تسـلیم اظـهارنامه یا بر حسب مورد قبل از حق تقدم اظهارنامه برای ثبت در هیچ نقطه‌ای از جهان برای عموم افشاء نشده باشد.”

تفاوت طرح صنعتی با اختراع چیست ؟
همانگونه که در تعریف طرح صنعتی بیان شد، طراح و آفریننده یک طرح صنعتی به جنبه های فنی محصول نمی پردازد و آنچه برایش مهم است ارائه یک محصول شکیل و زیبا به مصرف کننده است(اگر چه مثلاً در طراحی اتومبیل ممکن است عملکرد و جنبه های فنی آن(مثل موتور و جعبه دنده) کمی در شکل طرحش اثر داشته باشد)؛ اما برعکس در اختراع، آنچه برای یک مخترع مهم است قرار دادن چند عنصر در کنار هم و در نهایت کسب نتیجه مورد نظر از عملکرد آن عناصر است. بنابراین، در طرح صنعتی آفریننده به دنبال زیبائی محصول است ولی در اختراع، آفریننده به دنبال کسب نتیجه عملکرد و فنی محصول است. برای مثال، در یک محصول قوری چای، مخترع تلاش می کند در جنس قوری ترکیباتی انجام دهد که چای را گرم تر نگه دارد، چای را خوب دم دهد و …؛ در مقابل یک طراح صنعتی تلاش می کند تا یک قوری فانتزی و یا سبک مدرن و یا سبک کلاسیک و …خلق کند تا بدین وسیله مشتری را مجذوب هنر خود نماید.

چگونه طرح صنعتی خود را ثبت کنید؟
بر اساس مواد مندرج در آئین نامه اجرایی قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب سال ۱۳۸۳، برای ثبت طرح صنعتی باید اظهارنامه به مرجع ثبت ارائه گردد. بنابراین متقاضیان ثبت طرح صنعتی باید فرم های مخصوص مربوطه را تکمیل و ارسال نمایند.

مدارک مورد نیاز جهت ثبت طرح صنعتی شامل موارد زیر می باشند:

۱- مدارک هویتی متقاضی و طراح؛ (شامل کپی شناسنامه و کارت ملی برابر اصل شده برای اشخاص حقیقی و آگهی تاسیس و آخرین تغییرات جهت اشخاص حقوقی به صورت خوانا)

۲- مدارک نمایندگی، در صورتی که تقاضا توسط نماینده قانونی به عمل آید؛

۳- اگر طرح صنعتی دو بعدی باشد، پنج نمونه از شکل یا تصویر گرافیکی یا پنج نمونه از طرح ترسیم شده به عنوان نمونه؛

۴- اگر طرح صنعتی سه بعدی باشد، پنج نمونه از شکل یا تصویر گرافیکی یا پنج نمونه از طرح ترسیم شده از تمامی جوانب طرح؛

۵- در طرح صنعتی سه بعدی، مرجع ثبت می‌تواند ماکتی از آن را به همراه اظهارنامه درخواست نماید. اندازه ماکتی که متقاضی از مدل طرح خود ارائه می‌دهد، باید حداکثر ۲۰×۲۰×۲۰ سانتی متر و وزن آن حداکثر ۲ کیلوگرم و از ماده‌ای بادوام و غیرفاسد شدنی باشد. شکل‌های گرافیکی و ترسیم شده باید حداکثر در ابعاد ۲۰×۱۰ سانتی متر بوده و قابل نصب بر چهار صفحه مقوا در قطع A4 و با جوهر مشکی باشد؛

توضیح اینکه ، تصاویر گرافیکی مورد نظر در مرحله اظهارنامه الکترونیکی باید به صورت اسکن شده از نماهای مختلف با مشخصات فنی ذیل باشد، بدیهی است درصورت بررسی پرونده و پذیرش طرح مذکور ارائه پنج نمونه از شکل یا تصویر گرافیکی طرح ترسیم شده جهت صدور آگهی ضروری می باشد.

۶- درخواست کتبی (به صورت اسکن شده و الصاق آن در پرونده الکترونیکی ) به تأخیر انداختن انتشار آگهی ثبت طرح صنعتی و تعیین مدت آن، در صورت تمایل؛

۷- درخواست کتبی (به صورت اسکن شده و الصاق آن در پرونده الکترونیکی ) مبنی بر عدم ذکر اسم طراح، چنانچه طراح نخواهد اسم وی ذکر شود؛

۸- رسید مربوط به پرداخت هزینه اظهارنامه و در صورتی که اظهارنامه شامل دو یا چند طرح صنعتی است، رسید مربوط به پرداخت هزینه‌های اضافی؛

۹- مدارک مربوط به حق تقدم که باید همزمان با تسلیم اظهارنامه یا حداکثر ظرف ۱۵ روز از آن تاریخ تسلیم شود.

تبصره ۱- طرح چاپ شده اشکال و تصاویر گرافیکی یا ترسیم شده، موضوع بندهای ۳ و ۴ فوق، باید حداکثر در ابعاد ۲۰×۲۰ سانتیمتر باشد و در آن رنگی بودن یا نبودن اشکال و تصاویر تصریح گردد .